Stop de beleidscarrousel want die leidt van de regen in de drup, zegt onderzoeker Sharon Stellaard in de Staat van het Gezin 2024. Goede bedoelingen vertaald naar overheidsbeleid leveren door een gebrek aan checks & balances vaak niks op. ‘Mijn onderzoek naar beleidshervormingen in het onderwijs en de jeugdzorg legt een aanhoudende beleidstragiek bloot waardoor problemen alleen maar groter worden.’
Wat was het startpunt van jouw onderzoek?
‘Zowel op het vlak van passend onderwijs als in de jeugdzorg gaan we al decennia van beleidshervorming naar beleidshervorming in een poging tot verbetering. Maar de problemen worden alleen maar groter. Dat betekent dat inmiddels 1 op de 7 kinderen in aanraking komt met jeugdzorg ten opzichte van 1 op de 27 eind jaren tachtig toen de overheid inzette op een daling. In het onderwijs zien we iets vergelijkbaars. Sinds de wet op passend onderwijs was er aanvankelijk een daling van leerlingen die naar het speciaal onderwijs gaan, maar inmiddels zien we alweer een flinke stijging. Ik wilde snappen of, en zo ja waarom, het hervormingsbeleid een averechtse werking heeft.’
En?
‘Wat mijn analyse van talloze beleidshervormingen bloot heeft gelegd, is dat we beleid op beleid stapelen en daarbij de onbedoelde gevolgen van de laatste hervorming als uitgangspunt nemen voor de nieuwe. Wat het oorspronkelijke doel was, raakt daardoor uit zicht en er ontstaan weer nieuwe problemen die met een volgende hervorming moeten worden getackeld. Met andere woorden: werkelijk iets veranderen is heel lastig als je steeds met dezelfde partijen dezelfde oplossingen aandraagt. Het vraagt allereerst om zelfreflectie en erkennen dat je iets doet dat niet werkt en daarvoor de verantwoordelijkheid nemen door het anders te gaan doen.’
Als de problemen zo zichtbaar zijn, waarom lukt het dan toch niet om ze op te lossen?
‘Dit is deels het gevolg van een combinatie aan sociologische processen, betoog ik in mijn onderzoek, en deels een bewuste aanpak om bestaande belangen te verdedigen. Jarenlang beleid voeren op bijvoorbeeld jeugdzorg zorgt voor een zekere storytelling. Verhalen die belanghebbenden elkaar doorvertellen en nooit meer gecheckt worden op feitelijke waarheid. Dat is het sociologische aspect. Daar komt bij dat op basis van die verhalen gebouwen zijn gekocht en ingericht, mensen aangenomen, beleidsnotities geschreven en targets bepaald. Daadwerkelijk opnieuw naar een doelstelling kijken, zou kunnen betekenen dat daaraan wordt getornd. Geen enkele partij aan tafel is daarbij gebaat, want ze zitten daar omdat ze een aandeel hebben in het beschikbaar gemaakte budget op basis van die verhalen.’
‘Werkelijk iets veranderen is heel lastig als je steeds met dezelfde partijen dezelfde oplossingen aandraagt’
Waarom grijpt de politiek niet in?
‘De politiek is net zo verweven met de gevestigde belangen van de instellingen als de instellingen zelf. Niet in de laatste plaats omdat ze die belangen eerder in de tijd met beleid in het leven hebben geroepen. Hoe groter de belangen, hoe groter de weerstand tegen verandering. Politieke partijen zijn bovendien belangenverenigingen wiens kiezers gerustgesteld willen worden. Nee hoor, alles gaat goed, wil de kiezer horen. De overheid lost het wel op.’
Is er in die zin ook een verantwoordelijkheid voor de samenleving?
‘Absoluut. Een breder besef van hoe niemand uiteindelijk gediend is bij averechts werkend beleid zou heel wenselijk zijn. Ik zou het mooi vinden als de professies het malieveld op zouden gaan voor deugdelijk beleid i.p.v. voor de CAO of om bezuinigingen af te houden. De focus op geld leidt af van de inhoud van het beleid, terwijl de effecten daarvan veel nadeliger kunnen, en vaak zullen zijn; voor kinderen, cliënten, professionals, maar uiteindelijk ook voor politiek en bestuur. De rekening komt vroeger of later terug.’
Wat is nu de volgende stap?
‘Ik zie op Gemeenteniveau wel steeds meer oprechte inzet. Misschien omdat zij dichter op burgers zitten en de ellende van dichtbij zien. Maar ook zij willen uiteindelijk liever een positieve boodschap brengen. Denk in ieder geval niet dat een nieuwe visie op gezinsbeleid gaat helpen. Dat zou echt te naïef zijn. Wat nodig is, is checks & balances aanbrengen in de manier waarop we onze publieke sector aansturen. Want welke kant je ook opkijkt, overal zien we de gevolgen van Boemerangbeleid dat gericht was op korte termijn pleisters plakken. Dit loopt uit de hand. Mijn onderzoek is in die zin niets meer of minder dan een spiegel. De vraag is of we bereid zijn daarin te kijken en onszelf te zien.’
Hoe groot acht jij de kans dat dit ook gaat gebeuren?
‘Ik kan gewoon niet geloven dat we kinderen willens en wetens aan een systeem onderwerpen dat aantoonbaar het probleem verergert. Het is alsof je kinderen in een auto zet die nog niet APK-gekeurd is. Nee, in een auto die de vorige keer niet door de APK kwam en waarvan inmiddels duidelijk is dat hij niet meer gemaakt kan worden.’
Stichting Voor Werkende Ouders
Het runnen van een gezin is als het runnen van een bedrijf. Wij denken dat het makkelijker kan. Hierin speelt iedereen een rol, de politiek, de maatschappij, werkgevers, de media en ouders zelf. Wij lobbyen hiervoor. Wij vertegenwoordigen ruim 15.000 ouders in Nederland. Daarnaast helpen we ouders met simpele tips en tools op Wat Ouders Willen Weten en TijdBaas. Ruim 900 ouders denken met ons mee in onze denktank.
